- Gepubliceerd: 17 april 2020 17 april 2020
- Hits: 3769 3769
Het nieuwe jaar 2020 werd goed ingezet bij Natuurpunt Land van Reyen – kern Mortsel:
Eind december van vorig jaar werd door de Vlaamse minister van Leefmilieu, Zuhal Demir nog heel wat gebiedjes als Natuurreservaat erkend… en Klein-Zwitserland stond mee op die lijst van de Vlaamse regering. Ze keurde verschillende natuurerkenningsdossiers in december nog goed, waardoor liefst 682,5 ha extra natuur nog onder effectief natuurbeheer komt.
Hoe het allemaal begon …
Een aantal jaren geleden hebben wij een beheerplan, een visiegebied en streefdoelen opgemaakt. Dat het gebied grenzend aan de Hoeve Dieseghem (Klein-Zwitserland Zuid; ca. 6 ha groot) nu deze erkenning krijgt, is werkelijk fantastisch nieuws en het is een bekroning op het werk van 30 jaar inzet door vrijwilligers.
Het begon ca. 30 jaar geleden met een idee van de Werkgroep Ecologie Mortsel (WEM) om van dit verloren stukje gebied in Mortsel natuur te creëren. De WEM is ontstaan in 1987 onder impuls van Marysse Bossaert, naar wie het Marysse Bossaert-pad is genoemd. Zij onderhandelde met de gemeente Mortsel om van Klein Zwitserland een educatief reservaat te maken.
Op de gemeenteraad van oktober 1990 werd een beheersplan goedgekeurd en op 15 juni 1991 werd door de WEM de eerste maaibeurt georganiseerd op de speelweide. Het projectgebied bestaat grotendeels uit opgehoogde spoorwegbermen, waaraan het gebied zijn naam te danken heeft. Van 1878 tot 1970 vormde dit gebied een spoorwegenknooppunt. Het gebied situeert zich tussen Fort 3 en Fort 4.
Landschapshistoriek
Tussen 1836 en 1881 verschenen de spoorwegen in Mortsel. In 1864 was het gebied, dat nu Klein-Zwitserland vormt, vooral op militair vlak van nut. In dat jaar had de Belgische Genie-Kapitein Brialmont de fortengordel rond Antwerpen klaar. De bevoorrading van deze forten gebeurde via de Militaire Baan (Krijgsbaan). In 1878 werd de ringspoorlijn (later lijn 27) aangelegd om de bevoorrading te versnellen. Hiertoe werd landbouwgrond onteigend op het terrein dat later Klein-Zwitserland zou worden. In totaal waren er vier spoorwegbermen die, om het gemakkelijk te maken, later de namen linkerberm, bochtberm, middenberm en rechterberm kregen.
Ondertussen kende de stad Mortsel een snelle demografische evolutie . Op de historische kaart van 1895 zien we dat het grootste deel van Mortsel nog in landbouwgebruik was. Vergeet niet dat in de jaren ‘50 de gronden rondom Hoeve Dieseghem nog voornamelijk een landbouwbestemming hadden en de potstal in de Hoeve Dieseghem één van die relicten (erfgoed) is.
Vanaf 1990 alles in een stroomversnelling
In december 1996 werd het gemeentelijk natuurontwikkelingsplan (GNOP) van de stad Mortsel goedgekeurd.
Als actie werd hierin opgenomen dat de spoorwegfauna en –flora de kans krijgt om zich te ontwikkelen. Verder zal de structuurrijkdom en recreatieve waarde van de spoorwegterrein versterkt worden. Het belang van de aanhoudende inzet van de Werkgroep Ecologie Mortsel staat buiten kijf.
We zijn WEM dan ook heel dankbaar dat ze aan die kar is blijven trekken.
Begin 2000 vatten de fusiegesprekken tussen Natuurreservaten en De Wielewaal aan, waarbij de voormalige voorzitter Bert Andries nauw bij betrokken was. Natuurpunt opgericht en Mortsel sloot zich samen met Berchem, Boechout, Lint , Vremde aan bij de afdeling Land van Reyen.
Sindsdien namen we beheer verder in handen in samenspraak met de Stad Mortsel, die eigenaar is van het gebied. We kregen zowel logistieke als financiële steun van de stad om dit stukje (verloren) ruimte van 6 ha, terug te laten ontwikkelen tot wat het vandaag is.
Op 19 december 2006 keurde de gemeenteraad het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan goed. In het richtinggevend gedeelte wordt er gewezen op de gewenste groenstructuur met waardevolle natuurgebieden zoals de beboste talud van de oude spoorwegberm en de berm en poel achter het kerkhof. Klein-Zwitserland wordt ook bestempeld als een gebied prioritair voor de natuur.
Onze afdeling had eerder rond die tijd (2007) een 1ste poging gedaan om dit gebied als Natuurreservaat te laten erkennen , maar deze poging strandde gezien het negatief advies van Vlaamse Hoge Raad voor Natuurbehoud o.a. omwille van gebrek aan accurate natuurwaarnemingen. ‘De Raad adviseert de erkenning van het gebied niet gunstig. Als er meer gegevens zijn over leefbare populatie van de hazelworm en het beheer hierop afgestemd wordt, kan het advies van de Raad eventueel herzien worden.’ In 2009 werd Natuurpunt ‘Beheer’ door Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) hiervan op de hoogte gesteld.
Meer monitoring en betere afstemming van het natuurbeheer
Daarom werd besloten om aantal tellingen (monitoring) te doen ondermeer van de hazelworm die in het gebied voortkomt aan beide zijden van de spoorweg.
In 2009, 2013 en 2015 werden er inventarisaties uitgevoerd. In totaal werden 73 waarnemingen van Hazelworm gedaan. Deze werden toegevoegd aan een 2de poging tot erkenning ingediend mede met de steun van het professionele team van het secretariaat van Natuurpunt Mechelen.
Ook werden in het gebied tijdens de periode 2005-2015 verschillende inventarisaties gedaan naar nachtvlinders en micro-lepidoptera (kleine vlinders). Er werden 314 soorten waargenomen. De soortenlijst is terug te vinden op waarnemingen.be.
Het advies dat het Instituut voor Natuur en Bos ( INBO ) in 2011 uitbracht In het kader van het Masterplan 2020 Antwerpen, niet onbelangrijk (INBO.A.2011.108, november 2011). Hierin worden de natuurwaarden besproken van een deel van het wegtracé van de R11 te Mortsel en Wilrijk. Het gebied ‘Klein Zwitserland’ sluit ruimtelijk en functioneel aan bij het voorgaande. Ook in dit INBO-advies gaat men na welke natuurwaarden actueel aanwezig zijn in dit gebied en kan dus als een aanvulling gezien worden.
Dank aan alle vrijwilligers
In de eerste plaats is het een erkenning voor al die mensen die zich in het verleden en nu inzetten voor de bescherming, het behoud en het verder opwaarderen van het gebied. Een welverdiende pluim. Dankzij deze erkenning kunnen we nu beroep doen op professionele krachten ondersteund door de Vlaamse overheid: de vele werken die we uitvoeren , de machines en materiaal die wij daarvoor aankopen, de opmaak en het plaatsen van nieuwe infoborden, opwaarderen van de toegankelijkheid, soms ook op inzet van professionele werkkrachten waar we beroep op doen (Natuurpunt-Ekeren), enzovoort, …
Daarnaast krijgt het gebied een stuk extra bescherming en zal ervoor gezorgd worden dat de natuurdoelen die we hebben vooropgesteld ook effectief worden bereikt en dat daarover wordt gerapporteerd.
Samen met de stad Mortsel eigenaar van het gebied , willen we dit gebied verder toegankelijk houden zodat nog veel Mortselaars ook in de toekomst van al die natuurpracht kunnen blijven genieten.
In Klein-Zwitserland kan er gewandeld worden op de daarvoor voorziene wandelpaden. Sommige plaatsen, o.m. de voormalige veepoel die sinds enkele jaren is omgedoopt tot amfibieënpoel, worden wel minder toegankelijk gehouden, omdat de biodiversiteit of het ecosysteem er te kwetsbaar zijn en geen te grote recreatiedruk kunnen verdragen. De wandelpaden worden smal gehouden om de mogelijke hinder voor fauna te beperken. Honden zijn welkom in het gebied, maar enkel aan de leiband. Fietsen (incl. mountainbiken) is niet toegelaten in het erkend natuurreservaat.